چکیده فارسی:این نوشته با روش تحلیلی منطقی و با هدف موجه سازی، به انتقال پذیری تجربه شهودی به دیگران پرداخته است. ابن عربی فی الجمله معرفت بخشی روی آورد عقلی را می پذیرد، اما روی آورد شهودی را برتر از آن می داند. ایشان عقل را به سلیم، مشوب و منور تقسیم کرده و نگارنده، انتقال پذیری تجربه عرفانی را بر مبنای عقل منور با روی آورد عقلی بررسی کرده است.   چکیده عربی:هذه المقالة بالطریقة التحلیلیة - المنطقیة وبغرض التبریر تبحث عن قابلیة إنتقال التجربة العرفانیة إلی الآخرین. ابن عربی یقبل فی الجملة المعرفة الحاصلة عن العقل، لکنه یعتبر المعرفة الشهودیة أعلی منها. و هو یعتقد بتقسیم العقل إلی سلیم، مشوب و منور و الکاتب بحث بأتجاه عقلی فی قابلیة انتقال التجربة العرفانیة علی مبنی العقل المنور.

البرغماتیة هی أحدث الاتجاهات الفلسفیة فی العالم. وهی تلقی نظرة خاصة على مکوّنات الیوتوبیا البشریة وتقترح مبدأ العمل على أساس الاستنتاجات، وبعبارة أخرى ، محاولة العمل للوصول إلى منفعة حقیقیة. تنظر هذه الفلسفة إلى قضایا مثل العدالة والقانون والأخلاق بنظرة مغایرة للفلسفة القدیمة. تعدّ رائعة فردوسی "الشاهنامه"، باعتبارها کتاباً ملحمیاً، انعکاساً متعالیاً لثقافة أمة ونموذجاً رائعا لطقوسها، وبالتالی یمکن أن تکون ذا أهمیة کبیرة لمنظّری الفلسفة البراغماتیة. وبنظرة موازیة على المجتمع الأسطوری للشاهنامه وتحلیل سلوک الشخصیات فیها؛ مثل رستم وأبطال الشاهنامه الآخرین على أساس هذه المؤشرات، تظهر العلاقة بین یوتوبیا فردوسی والفلسفة البراغماتیة. قامت الباحثتان بعد تقدیم الفلسفة البراغماتیة والنظریات المختلفة حولها، بالمقارنة بین المجتمع المثالی للشاهنامه والیوتوبیا البراغماتیة، وقد اعتمد البحث المنهج الوصفی التحلیلی، مستنداً إلى أبحاث المکتبات وتجمیع المصادر المترجمة المکتوبة المتعلقة بالفلسفة البراغماتیة. وفی هذا المقطع، مع إلقاء نظرة خاصة على شخصیة رستم کرمز أسطوری وممثل إیرانی فی الشاهنامه، نجد أن أفعال رستم وأبطال الشاهامنه الآخرین أخذ الجانب العملی البرغماتی، وقد أثرت هذه الأفعال فی ترسیخ أهدافهم وتنمیة مجتمعهم.

بادئ ذی بدء، تهدف هذه الورقة إلى دراسة مفهوم وماهیة الحیاد فی الفلسفة السیاسیة الإسلامیة. ومسألة الحیاد وإن کانت تتناقض مع مفهوم الحکومة الدینیة التی تنادی بتطبیق تعالیم دین خاص وتشکّل الوجه الثانی لعملة واحدة، إلّا أنّ بالإمکان دراسة هذا المفهوم فی الفلسفة السیاسیة الإسلامیة من أوجه عدّة. أحدها وجود أقلیات مختلفة فی بطن المجتمع السیاسی لها حق المواطنة وتطالب الدولة بالمساواة والحیادیة فی التعامل مع جمیع المواطنین. من جهة ثانیة، فإنّ أسلوب مواجهة الفلسفة السیاسیة الإسلامیة للتحدیات التی تفضی إلى موضوع الحیاد فی البلدان الغربیة یمکن أن یکشف بشکل أوضح عن نقاط القوة والضعف فی هذه الفلسفة. وهو ما ستناقشه الکاتبة من زاویة الفلسفة المتعالیة. وبناءً علیه تقوم بدراسة وتحلیل آراء مفکری الفلسفة المتعالیة التی یمکن أن تساعد فی إضاءة مبحث الحیاد. یشکّل مفهوم الحق والخیر، ونظریة التحدید الذاتی للإنسان، والحدیث عن التشکیلات السیاسیة فی المجتمع أهم محاور مبحث الحیاد فی الفکر السیاسی الغربی. بینما ستترکز مباحث الفلسفة المتعالیة على محاور من قبیل طبیعة النظرة إلى الإنسان والمجتمع والدین والوجود. لذا فأهم قضیة فی هذا المقال هی: ما هی الآراء التی یطرحها مبحث الحیادیة السیاسیة؟ وکیف یمکن التعامل مع هذه القضیة من منظار الفلسفة السیاسیة الإسلامیة؟

درست هذه الورقة العلمیة معتمدة على المنهج الوصفی التحلیلی، مصطلح الکرونوتوب (الزمکانیة) الأدبی خلال الإشارة إلى المصطلح نفسه فی حقل علم الفیزیاء لدى العالم الکبیر ألبرت أینشتاین؛ کما درست کیفیة انتقال هذا المصطلح إلى الأدب على وجه العام والروایة على وجه الخاص بید الناقد و اللغوی الروسی الشهیر میخائیل باختین؛ هذا وإنّ مصطلح "الزمکانیة" أو "الکرونوتوب" یطلق على فضاء ناتج عن حرکة الزمن (الاسترجاعیة أم الاستشرافیة) داخل المکان فی الإطار الروائی بحیث لیس بإمکاننا أن نفککهما عن البعض. ثم بما أنّ المحور الرئیسی فی الروایتین الفارسیة والعربیة یدور حول امتزاج الزمان والمکان فهی قامت بدراسة الکرونوتوب التحلیلیة فی إطار الروایتین من منظار الناقد الروسی میخائیل باختین. فاستنتجنا من خلال هذه الدراسة أنّ البنیة الکرونوتوبیة/الزمکانیة فی روایة «ذاکرة الجسد» للکاتبة الجزائریة أحلام مستغانمی تتمتع بإطار واسع بالنسبة لروایة «دو دنیا» للکاتبة الإیرانیة گلی ترقی لأنّ البطل (السارد) فیها قد اعتمد على قوة خیاله وعواطفه أکثر مما نتوقعه، وتقنیة التداعیات بما فیها من الحرکات الاسترجاعیة بشکل کبیر لبیان أسباب الحوادث الماضیة، فهما تکوّنان نطاق الکرونوتوب الروائی؛ فی حین أنّ إطار الروایة الفارسیة الزمکانی یکون أقلّ سعة إذ هی قد کتبت لبیان الحوادث فقط.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

چکیده فارسی:لطفا برای مشاهده چکیده فارسی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید. چکیده عربی:إن التقابل بین العقل الفلسفی والعقل الدینی ونفی العقلانیة الفلسفیة من جملة المواضیع الحدیثة التی یتطرق إلیهما بعض الکتاب فی مجال الفکر الدینی فی عصرنا الراهن، و کذلک اکتفاء العقل الفلسفی بذاته، ووقوعه فی براثن قواعد الفلسفة الإغریقیة هما شبهتان أخریان تحومان حول النزعة إلی الفلسفة، حیث یمکن القول بأن سوء الفهم لمعنی العقل والعقلانیة فی الفلسفة الإسلامیة، و کذلک قلة المعرفة بأفکارها الخالصة هما من الأسباب الرئیسة والمؤثرة فی نشوء هکذا تصورات واتهامات.لقد قام الباحثان فی هذه المقالة بالرد علی الشبهات أعلاه و ذلک عبر مراجعة معانی هذه المفردات، ودراستها من جدید فی ضوء النصوص الأصیلة للفلسفة الإسلامیة.

چکیده فارسی: معرفت شناسی فمینیستی حاصل واکاوی دخالت عنصر«جنسیت» در فرایند معرفت است. آموزه های حاکم بر جریانات ساختارگرایی، پساساختارگرایی و پست مدرنیسم، بسترساز و الهام بخش فمینیست ها در تنسیق اصول معرفت شناسی فمینیستی است. این نوشتار، پس از پاسخ گویی به این سؤال که در معرفت شناسی فمینیستی، جنسیت چه تأثیری در معرفت دارد، به بررسی و نقد نظریات معرفت شناختی فمینیستی با تکیه بر مبانی معرفت شناختی فلسفه اسلامی پرداخته است. رویکرد سلبی و انتقادی، و رویکرد ایجابی و اثباتی، دو رویکرد موجود در معرفت-شناسی فمینیستی است. در رویکرد سلبی، فمینیست ها قائل به تأثیر نگاه و منافع مردانه در علوم کنونی و مردانگی دانش و لزوم تولید علم زنانه شدند و در بخش ایجابی معرفت شناختی فمینیستی، اصول معرفت شناختی حاکم بر علم زنانه توسط فمینیست ها تبیین شد. پژوهش حاضر پس از بیان این دو رویکرد، به شیوه توصیفی، مشکلات علم فمینیستی و گرفتاری معرفت شناسی فمینیستی در باتلاق نسبیت گرایی را بیان نمود. سپس نسبیت گرایی که مبنای معرفت شناسی فمینیستی است بارویکرد فلسفه اسلامی نقد شد. وجود بدیهیات و بداهت شناخت آنها، نفی مادیت علم و اثبات تجرد آن، شالوده نسبیت گرایی را در هم می-شکند، در نتیجه تأثیر فاعل شناسا در فرایند معرفت، نه به عنوان سازنده معرفت بلکه به عنوان دریچه ای متمایز به حقیقت که مکمل افق های دیگر معرفتی است، بیانگر نقش جنسیت در معرفت است. طبق این تحلیل، هرچند جنسیت می تواند افق های جدیدی را فراروی علم بگشاید، این افق ها متناقض و مقابل هم نخواهند بود. این نتیجه به معنای خط بطلانی بر ادعا و آرمان معرفت شناختی فمینیستی مبنی بر مردانگی دانش و تدوین علم زنانه خواهد بود. چکیده عربی: نظریة المعرفة النَسَویة حصیلة بحث مدخلیّة عنصر «الجنسیة= جنس الشخص اذا کان رجلاً أو امرأة» فی عملیة المعرفة. التعالیم السائدة فی المسارات البنیویة، وما بعد البنیویة، وما بعد الحداثة، بمثابة الممهد والملهم لأنصار النزعة النسویة لتنسیق اصول نظریة المعرفة النَسَویة. یتولى هذا البحث الإجابة عن السؤال التالی وهو: ما هو تأثیر جنس الأشخاص فی المعرفة استناداً الى ما تفید به نظریة المعرفة النَسَویة؟ ثم ینطلق من ذلک لبحث ونقد ما جاء من الآراء فی نظریة المعرفة النَسَویة، مع الترکیز على مبادئ نظریة المعرفة فی الفلسفة الإسلامیة. هناک منهجان فی نظریة المعرفة النَسَویة؛ منهج سلبی وناقد، ومنهج ایجابی واثباتی. فی المنهج سلبی، یزعم أنصار الاتجاه النَسَوی تأثیر النظرة والمصالح الذکوریة فی العلوم الحالیة ورجولیة العلم وضرورة تولید علم انثوی، وفی الجانب الایجابی من نظریة المعرفة النَسَویة، جرى تبیین اصول نظریة المعرفة السائدة فی العلم الانثوی من قبل أنصار الاتجاه النَسَوی. یهتم هذا البحث من بعد شرح هذین المنهجین باسلوب وصفی، ببیان مشکلات علم الاتجاه النسّوی، ووقوع نظریة المعرفة النَسَویة فی مستنقع النسبیة. ثم توجه بالنقد لنظریة النسبیة التی تمثل أساس نظریة المعرفة النَسَویة، بمقاربة منهج الفلسفة الإسلامیة. إن وجود البدیهیات وبداهة معرفتها، ونفی المادیة عن العلم واثبات تجرده، تهدم أساس النظریة النسبیة، وهو ما یعنی بالنتیجة أن تأثیر الموضوع فی عملیة المعرفة، لیس بصفة صانع المعرفة، بل بصفة النافذة المتمیزة الى الحقیقة المکملة للآفاق المعرفیة الاخرى ، مبیّن لدور الجنسیة فی المعرفة. ووفقاً لهذا التحلیل، رغم أن الجنسیة قادرة على فتح آفاق جدیدة أمام العلم، فإن هذه الآفاق لن تکون متناقض ولا متضادة. وهذه النتیجة تعنی ابطال ادعاء ومثالیة نظریة المعرفة النَسَویة فی ما تذهب الیه من ذکوریة العلم والدعوة الى صیاغة علم انثوی.

چکیده فارسی:فلسفه با ورود خود به عالم اسلام، دست خوش تغییر و تحول و تکامل گردید و پس از آن، بر عرصه های گوناگون فرهنگ و تمدن اسلامی تاثیر گذاشت. از جمله نقش های فلسفه در تمدن اسلامی را می توان نیازمندی تمدن به فلسفه در تمییز حقیقت از غیرحقیقت، تاثیر فلسفه در دین، تاثیر فلسفه در اخلاق، تاثیر فلسفه در سیاست و تبیین مدینه فاضله و تاثیر فلسفه در کلام دانست. در این نوشتار، پس از معناشناسی فرهنگ، تمدن، دین، اخلاق و سیاست، به سیر اجمالی فلسفه در عالم اسلام اشاره شده،و در ادامه به تبیین نقش فلسفه در تمدن اسلامی پرداخته شده است.   چکیده عربی:شهدت الفلسفة تغییرات وتطورات وتکامل بعد دخولها فی رحاب العالم الإسلامی، وفیما بعد أثرت علی مختلف المجالات الثقافیة والحضارة الإسلامیة، ویشار إلی دور الفلسفة فی الحضارة الإسلامیة فی ظل حاجة الحضارة إلی الفلسفة لتمییز الحقیقة عن غیر الحقیقة وتأثیر الفلسفة فی مجال الدین والأخلاق والسیاسة، وکذلک بیان المدینة الفاضلة وتأثیرها فی مجال علم الکلام. قام الباحث فی هذه المقالة ذکر مسیرة الفلسفة فی العالم الإسلامی بشکل مجمل وأیضا وضح دورها فی الحضارة الإسلامیة، وذلک بعد أن تطرق إلی بیان معنی الثقافة والحضارة والدین والأخلاق والسیاسة.

الوجودیة مذهب فلسفی یهتم بالمعانی والقیم الإنسانیة والشخصیة، ویطمح لتحقیق الوجود البشری الأصیل، یُعد الفیلسوف الألمانی الشهیر کارل یاسبرز من أبرز روادها. یری یاسبرز أن الإنسان هو المخلوق الوحید الذی یتمکن من تحدید مصیره وتحقق ذاته. وبالتالی، فإن الحریة هی جزء أساسی من الوجود البشری. ویعتبر یاسبرز أن مهمة الإنسان هی البحث عن معنی الحیاة ولا یتحقق ذلک إلا بالاتصال مع الغیر والسعی نحو العلو أو التعالی، وأن الإنسان الحر مسؤول عن قراراته وافعاله. تعکس الروایة المشکلات الإنسانیة والأسئلة البشریة فیما یتعلق بمختلف القضایا المعرفیة والأخلاقیة والفلسفیة، فلا تجد عمل روائی یخلو من بصمات التیارات الفکریة أو الفلسفیة، وکانت الفلسفة الوجودیة من أهم التیارات الفکریة فی الادب العربی الحدیث. أما إحسان عبدالقدوس الروائی والصحفی المصری فی طلیعة الکتّاب الذین تمثلت الوجودیة فی أعمالهم. ویهدف هذا البحث بالمنهج الوصفی التحلیلی أن یدرس واحدة من أهم روایاته وهی روایة «أنا حرة» بناءً علی النظام الفلسفی الوجودی لکارل یاسبرز. یبدو أن الروائی تناول موضوع الوجود الفردی والتجربة الشخصیة والبحث عن المعنی الحقیقی للحیاة، وفی خضم صراعات البطلة وتحدیاتها، یتم التأکید علی أهمیة الانتخابات الفردیة والمسؤولیة الشخصیة فی نظریة یاسبرز. وتظهر الروایة أیضًا عدم اهتمام المجتمع بالحاجات الشخصیة للأفراد والشعور بالوحدة والبعد عن الآخرین. ویتم التأکید علی أهمیة قبول واقع الحیاة والاتصال بالآخرین للعثور علی المعنی الحقیقی للحیاة وتحقق الأنا وذاتیة الفرد

یکی از بنیادی­ترین مفاهیم وارده در قرآن کریم موضوع هدایت و ضلالت است. از جمله ویژگی­های سبک­شناختی این دسته از آیات همنشینی حرف «علی» با مفهوم هدایت (علی هدی) و حرف «فی» با مفهوم ضلالت (فی ضلال) است که در پژوهش حاضر تلاش شده با روش توصیفی_تحلیلی لایه فکری این این نوع تعابیر مورد بررسی قرار گیرد. از رهگذر این پژوهش می­توان ضمن تحلیل بعد لفظی و بیانی دسته­ای از آیات قرآن، به عمق بیشتری از فهم و تفسیر قرآن رسید. تحلیل دلالت­های حروف علی و فی، در کنار هم­آیی آن­ها با مفاهیم هدایت و ضلالت در قرآن نشانگر آن است که قرآن حکیم انسان­های مؤمن را بسان کسی­که سوار بر مرکب و در مسیری حرکت می­کند، حاکم بر سرنوشت خویش می­داند، بطوری­که این افراد در مسیر هدایت به پیش می­روند و در نهایت به سرمنزل مقصود خواهند رسید. در مقابل مشرکان و کافران غرق در زندگی دنیوی و غوطه­ور در تاریکی­ها و بازیچه شیطان و حیات دنیوی شده و در پایان ناکام خواهند ماند. نیز افرادی که به تعبیر قرآنی «بر هدایت­اند» از «منبع کنترل درونی» برخوردارند. اینان در قبال اقدامات و زندگی خود مسئولیت پذیرند، در مقابل نظرات دیگران و محرک­های بیرونی کمتر تأثیر می­پذیرند، عملکرد بهتری در مشاغل و مسئولیت­های خود دارند و تمایل به حفظ سلامت روانی و جسمانی خود دارند. برعکس افراد گمراه که دارای «منبع کنترل بیرونی» هستند، عوامل بیرونی را در موفقیت یا شکست خود دخیل می­دانند و تمایل کمتری به مسئولیت پذیری دارند.